LGS (Liselere Geçiş Sistemi): Ortaöğretime Geçişin Anahtarı
LGS (Liselere Geçiş Sistemi), Türkiye'de Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından 2017-2018 eğitim öğretim yılından itibaren uygulanmaya başlanan ve her yıl yapılan, ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin nitelikli liselere yerleştirilmesini sağlayan bir sınav sistemidir. Bu sistem, daha önceki TEOG (Temel Eğitimden Ortaöğretime Geçiş) sınavının yerine geçmiştir. LGS'nin temel amacı, öğrencilerin bilgi düzeylerini, analitik düşünme ve muhakeme becerilerini ölçerek onları ilgi ve yeteneklerine uygun liselere yerleştirmektir. Bu sayede öğrenciler, lise eğitimlerini en verimli şekilde sürdürebilecekleri okullara yönlendirilmiş olurlar.
LGS'nin Tarihsel Gelişimi ve Amaçları
Türkiye'de ortaöğretime geçiş sistemi, yıllar içinde farklı isim ve yapılarla sürekli bir değişim yaşamıştır. 1997'deki Lise Giriş Sınavı (LGS), 2005-2008 yılları arasındaki OKS (Ortaöğretim Kurumları Sınavı), ardından SBS (Seviye Belirleme Sınavı) ve 2014'ten sonra uygulanan TEOG, bu sürecin önemli duraklarıdır. TEOG sistemi, tüm 8. sınıf öğrencilerinin merkezi sınavlara girmesini zorunlu kılarken, LGS bu zorunluluğu kaldırarak sınavla öğrenci alan ve adrese dayalı yerleştirme yapan okulları ayırmıştır.
LGS'nin ortaya çıkışındaki temel amaç, merkezi sınav sayısını azaltarak öğrencilerin ve velilerin üzerindeki baskıyı hafifletmekti. Ayrıca, öğrenciyi merkeze alan ve beceri temelli sorularla öğrencilerin muhakeme yeteneklerini ölçen bir sistem oluşturmak da hedeflenmiştir. Sınavla öğrenci alan okullara (Fen Liseleri, Sosyal Bilimler Liseleri, Anadolu Liselerinin bir kısmı, özel program ve proje uygulayan okullar) yerleşmek isteyen öğrenciler için bu sınav büyük önem taşımaktadır.
LGS'nin Yapısı ve Kapsamı
LGS, iki oturum halinde uygulanır ve toplam 90 sorudan oluşur. Sınav, genellikle Haziran ayında gerçekleştirilir ve 8. sınıf müfredatı ve kazanımları doğrultusunda hazırlanmış "beceri temelli" sorular içerir.
Birinci oturum, Sözel Bölüm'den oluşur ve toplam 50 soru ile 75 dakika süredir. Bu bölümde Türkçe (20 soru), T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük (10 soru), Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi (10 soru) ve Yabancı Dil (10 soru) derslerinden sorular bulunur.
İkinci oturum ise Sayısal Bölüm'den oluşur ve toplam 40 soru ile 80 dakika süredir. Bu bölümde Matematik (20 soru) ve Fen Bilimleri (20 soru) derslerinden sorular yer alır.
Sınavda her derse ait doğru ve yanlış cevap sayıları belirlenir. Her üç yanlış cevap bir doğru cevabı götürür. Puan hesaplamasında derslerin farklı katsayıları bulunur; genellikle Türkçe ve Matematik daha yüksek katsayılıdır. Boş bırakılan soruların net hesaplamasına bir etkisi yoktur. LGS puanı ile merkezi yerleştirme yapılırken, sınava girmeyen veya sınavla bir okula yerleşemeyen öğrenciler için adrese dayalı yerel yerleştirme sistemi de mevcuttur.
Eleştirel Bakış Açısıyla LGS Uygulamaları
LGS, öğrenciler ve eğitim sistemi üzerindeki etkisi nedeniyle çeşitli eleştirilere maruz kalmaktadır. Sistem, sınavın isteğe bağlı olduğunu belirtse de, nitelikli liselere yerleşmek isteyen öğrenciler için LGS'ye girmek neredeyse zorunludur. Bu durum, öğrenciler ve veliler üzerinde yoğun bir sınav kaygısı ve rekabet baskısı oluşturur.
Sınavın beceri temelli olduğu iddia edilse de, soru tiplerinin zorluğu ve rekabetin yüksekliği, öğrencileri özel derslere ve dershanelere yönlendirmekte, bu da ailelere ek bir ekonomik yük getirmekte ve eğitimde fırsat eşitsizliğini artırmaktadır. Bazı eleştiriler, soruların PISA ve TIMSS tarzı olmasına rağmen, öğrencilerin derslerdeki ezberci eğitimden bu tarz sorulara adapte olmakta zorlandığını belirtir. Ayrıca, soruların zorluk derecesinin bazı yıllar çok yüksek olması da tartışma konusudur. Adrese dayalı yerel yerleştirme sisteminin bazı bölgelerde yığılmalara ve öğrencilerin istedikleri okul türüne yerleşememelerine neden olduğu yönünde de eleştiriler bulunmaktadır.
Disiplinlerarası Yaklaşımlarla Desteklenen LGS Çalışmaları
LGS gibi merkezi bir ortaöğretime geçiş sınav sistemi, sadece eğitim bilimleri ve ölçme ve değerlendirme disiplinleriyle sınırlı kalmayıp, psikoloji, sosyoloji, istatistik, hukuk ve eğitim politikaları gibi birçok farklı alandan beslenerek incelenir. Psikoloji, sınav kaygısının öğrencilerin performansı ve psikolojik sağlığı üzerindeki etkilerini araştırır. Sosyoloji, sınavın toplumsal hareketlilik, eğitimde fırsat eşitliği ve bölgesel eşitsizlikler üzerindeki etkilerini analiz eder. İstatistik ve psikometri, sınavın güvenilirliğini, geçerliliğini ve madde analizlerini bilimsel yöntemlerle yapar. Hukuk, sınav süreçlerinin yasal çerçevesini, adayların haklarını ve itiraz prosedürlerini düzenler. Eğitim politikaları ise sınav sisteminin müfredata, öğretmen yetiştirmeye ve genel eğitim reformlarına olan etkisini değerlendirir. Bu disiplinlerarası bakış açısı, LGS'nin karmaşık etkilerini daha bütünsel bir şekilde anlamaya ve eğitim sisteminde daha adil, kapsayıcı ve etkili değerlendirme stratejileri geliştirmeye yönelik tartışmalara katkıda bulunmaktadır.