Mustafa Abdülhalik Renda Hatırat

Abdülhalik Renda’Nın Hatıratı, Dağılmakta Olan İmparatorluğun, Kurtuluş Mücadelesinin Ve Yeni Kurulan Cumhuriyet’İn Malî Ve İdarî Kaidelerine Dair Birinci Elden Tanıklığıyla İlk Kez Okurların Dikkatine Sunulmaktadır. Kalemiyeden Mülkiyeye Doğru Bir Dönüşüm Geçiren Osmanlı Devlet Bürokrasisinin Merkezinde, Ömrü Devletin Aksâ-Yı Garbından Aksâ-Yı Şarkına Mülkî İdareyle Geçen Bir Devlet Adamı, Ve Cumhuriyet’İn Sivil Mimarlarından Mustafa Abdülhalik Renda, Balkan Savaşı’Nda Memleketi Yanya’Nın Düşüşünden Sonra Preveze Üzerinden İstanbul’A Hareket Ederken Hissettiklerini Hatıratına Şöyle Kaydeder: Çanakkale’Ye Gelinceye Kadar Istırabım Yüzümden Belli Oluyordu. Yolda Daima Düşünüyor, Ati Hakkında Bir Türlü Karar Veremiyordum. İstanbul’A Hareket Ederken Kararım Anadolu’Nun Ortasında Bir Yer Bularak Ailemi Hemen Oraya Nakletmekti. Çanakkale’Den İçeri Girince Geniş Bir Nefes Aldım. Doğduğum Günden Beri Teneffüs Ettiğim Vatan Havasını Soluyordum Yeniden. Birden Yüzüm Değişti. Yüzüme Çökmüş Olan Ümitsizlik Havası Dağıldı. Vatanı Yükseltmek, Felaketlerden Ders Almak Gerektiğini Düşünmeye Başladım. Abdülhalik Bey Maliye Vekâleti’Ne Geldiği Zaman Hazine’Nin Borçları Her Türlü İntizamını Kaybetmiş İdi. Abdülhalik Bey Maliye Vekilliğini Aldıktan Altı Ay Sonra Hazine’Nin Bir Vaadini Eline Alan Alacaklı, O Vaadi İç Ve Dış Bankalarda Sağlam Bir Bono Gibi Değerlendirebiliyordu. Bir Daha Görmüştüm Ki, Sözüne Ve İntizamına Güvenilen Bir Maliye Vekili Altın Dolu Kasa Kadar Kıymetlidir. - İsmet İnönü Bu Devlet Ve Siyaset Adamı Kariyerinin En Yüksek Merhalesi Olan Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı’Nda İse İnsanî Ve Siyasî Olgunluğunun En Kıymetli Semerelerini Vermiştir. Tbmm Teşrii, Tutum Ve Ahlâk Bakımından Mustafa Abdülhalik Renda Gibi Tam Manasıyla Bir Başkan Görmemiştir Diyebiliriz. O, Sanki, Bir Garp Demokrasisinin Parlamenter Teamülleri İçinden Yetişmiş Gibiydi. - Yakup Kadri Karaosmanoğlu Mustafa Abdülhalik Bey, Gerçek Hayatta Eşine Pek Az Rast Gelinecek Kadar Mükemmel Bir İnsan, İyi Bir Vatandaş, Aile Babası, Devlet Memuru Örneğidir. Hayatını Onun Kadar Prensiplere Göre Düzenleyenler Ve Bu Prensiplere Noktası Noktasına Bağlı Kalabilenler Azdır. - Ahmet Emin Yalman